Bitwa pod Dun Nechtáin - piktyjski Bannocbkurn

 

   Na pónocny-wschód od miasta Dundee znajduje się niewielka wioska Aberlemno, znana głównie ze znajdujących się tam starożytnych, piktyjskich kamieni symbolicznych. Jeden z nich ma szczególne znaczenie, bowiem w sposób piktograficzny obrazuje prawdopodobnie rzeczywiste wydarzenie z historii Szkocji. Przez długi czas okolice wioski były uznawane za miejsce bitwy, która wg. średniowiecznych kronikarzy odbyła się w 685 roku. Współczesnie ta walna bitwa "ochrzczona" została jako piktyjski odpowiednik znacznie póżniejszej bitwy pod Bannockburn. Jesli ktoś oglądał hollywódzki hit Braveheart może pamiętac, że film kończy się wyjasnieniem, iż wysiłki poćwiartowanego przez Anglików Williama Walles'a nie poszły na marne, kilka lat po jego egzekucji w roku 1314 Szkoci zadają cios angielskiej armii pod Bannockburn, obraniając własną niepodległość. Wynik bitwy pod Dun Nechtáin miał równie doniosłe znaczenie, patrząc z dzisiejszej perspektywy. Gdyby mieszkańcy ówczesnej Pictavii nie pokonali najeżdżców z południa, prawdopodobnie Mel Gibson nie nakręciłby nigdy nic na temat Szkocji, gdyż ta po prostu nie miałaby szans powstać.

Kościółek parafialny w Aberlemno, w okolicach tej wioski przypuszczalnie rozegrała się bitwa pod Dun Nechtáin

W siódmym stuleciu nie istniał jeszcze podział na Anglię i Szkocję, gdyż Wyspy Brytyjskie stanowiły geopolityczną mozaikę wielu pomniejszych królestw. Na południu około 650 roku dominującą pozycję osiągnęło królestwo Nortumbrii, zasiedlone przez potomków Anglów przybyłych dwa stulecia wcześniej. Współczesna Nortumbria jest stosunkowo niedużym regionem graniczącym ze Szkocją, lecz w owym czasie było to rozległe władztwo, w skład którego wchodziły Bernicja i Deira, rozciagając się od Szkocji po środkową Anglię. Król Oswald próbował narzucić zwierzchnictwo pozostałym anglosaskim królestwom w środkowej i południowej Brytanii, starając się uzyskać status nadrzędnego brytyjskiego króla. 

    W tym samym czasie ziemie na północ od Muru Hadriana też nie stanowiły monolitu, obszar obecnej Szkocji zamieszkany był przez rywalizujące ze sobą celtyckie plemiona. Na południu mieszkali Brytowie, spośród których wyrózniało się królestwo Alt Clut. Na zachodnim wybrzeżu powstało królestwo Dál Riata, którego mieszkańcy zwani Szkotami (łac. Scotti) przybyli z Irlandii ok. 500 roku n.e. Wreszcie terytorium Pictavii było najrozleglejsze, rozciagające się na wschód i pólnoc od królestwa Szkotów. To co łaczyło wszystkich mieszkańców północnej Brytanii, to chrześcijaństwo rytu celtyckiego, zaszczepione przez misjonarzy z klasztoru na wyspie Iona. 

              Zamek Bamburgh, nadmorska forteca będąca królewską siedzibą królów Northumbrii

  Było tylko kwestia czasu, kiedy Anglowie z Nothumbrii zwrócą oczy w kierunku północnym. Około 640 r. król Oswald zdobywa królestwo Brytów Gododdin, z twierdzą Din Eidyn (Edynburg). Jego młodszy brat Oswiu około 655 r. poszerza zdobycze o terytorium Manau z ważnym grodem w Stirling (współczesnie hrabstwo Stirlingshire) oraz podbija południowe ziemie Piktów. Lokalni władcy z północnej Pictavii zmuszeni są do płacenia trybutu królom Nortumbrii.

   Piktowie tak jak nie dali się podporządkować Rzymianom, nie mieli również zamiaru ulec sile zaborczych Anglosasów. W 672 r. podbite południowe prowincje wznieciły rebelię, by zrzucić jarzmo najeżdzców z południa. Młody król Ecgfrith nie mógł dopuścić do straty tych terenów i wysłana przez niego armia krwawo zdławiła piktyjskich rebeliantów. Nie był to jednak koniec problemów dla króla Anglów. Wśród północnych Piktów do władzy doszedł Brude, który okaże się godnym rywalem dla władcy Nortumbrii. Skonsoliduje pod swoją władzą nieokupowane ziemie Pictavii, przyłączając nawet nowe terytoria na obrzeżach. Ecgfrith nie mógł zlekceważyć rosnącego zagrożenia ze strony nowego rywala.

Zamek Dunnotar nieopodal Aberdeen. W roku 681 król Pictavii Brude zdobył tą obronną twierdze, istniejącą na klifie na długo przed powstaniem murowanego zamku.

    Jednak najpierw roku 684 król Nothumbrii najeżdża Irlandię, rabując i niszcząc nawet chrześcijańskie kościoły. Po powrocie, już w nastepnym roku organizuje wielką ekspedycję w celu rozprawienia się na dobre z Piktami, a konkretnie by złamać potegę króla północnych Piktów. Armia pod dowództwem króla Ecgfritha wdziera się w głąb Pictawii, ścigając oddziały piktyjskie unikające walki. Ucieczka Piktów mogła być tylko taktyką, by wciągnąć angielskie wojska w pułapke. 20 maja 685 r. dochodzi do decydującego starcia, skoncentrowane oddziały obrońców nacierają z furią na najeżdżców w okolicy Dun Nechtáin (czyli Fortu Nechtana). Ulegając zaskoczeniu, Ecgfrith wraz z prawie całą armią ginie na polu walki, zwyciestwo króla Brude jest bezdyskusyjne. 

    W 831 r. Bede, mnich i kronikarz z Lindisfarne, napisze, że  po bitwie wielkie nadzieje i siła angielskiego królestwa rozpadły się. Piktowie odzyskali ziemie okupowane wcześniej przez Anglów a szkockie królestwo Dalriady i część Brytów z północy również zrzuciły zwierzchność władców Northumbrii.  

Współczesni Ecgfrithowi uważali, że jego smierć i klęska armii była dopustem bożym, za wcześniejsze złupienie przez króla klasztorów w Irlandii. Świety Kutbert z Lindisfarne ostrzegał go zawczasu przed zbyt pochopną decyzją o rozpoczęciu inwazji, przeczuwając nieszczęscie. 

    

   Z kolei dzięki temu zwycięstwu, władza króla Brude stanie się bezdyskusyjna w Pictavii i przez nastepne kilka dekad jego państwo będzie dominującą siłą północnej Brytanii. O ile zwyciestwo pod Dun Nechtáin niekoniecznie oznaczało złamanie potegi Northumbrii, to jej ekspansja została zatrzymana. Półtora stulecia pózniej Pictavia i Dál Riata połaczą się, powstałe w ten sposób królestwo Alby bedzie fundamentem Szkocji.  

  

Scena bitewna na kamieniu piktyjskim w Aberlemno, domniemanie przedstawia przebieg bitwy z 685 roku

    Bitwa pod Dun Nechtain (lub pod Nechtanesmere w staroangielskim) została udokumentowana w annałach irlandzkich, angielskich i nawet w Walli, więc jej znaczenie naówczas musiało być znaczące. Brak jednak informacji o bitwie ze żródeł piktyjskich, gdyż ten naród nidgy nie wypracował własnej tradycji piśmienniczej. Jedyną mozliwą "relacją" tego zdarzenia jest piktyjski kamień symboliczny z Aberlemno, który przypuszczalnie może upamiętniać to historyczne starcie. Nie jest to jednak całkowicie pewne, tak jak i miejsce bitwy. Aż do niedawna lokalizowano miejsce batalii na polach nieopodal Aberlemno w hrabstwie Angus, obecnie brana jest pod uwagę inna lokalizacja, znacznie dalej na północ w okolicach Aviemore. 

    Historycy są za to pewni tego, jak los połaczył po śmierci dwóch głównych antagonistów w tej wojnie. Król Piktów Brude odmówił wydania ciała Ecgfrith'a jego żonie, wysyłając je do klasztoru na wyspie Iona, gdzie jego szczątki zostały pogrzebane. Brude żył jeszcze osiem lat, a jego ciało również spoczęło na tym samym cmentarzu, w klasztorze będącym kolebką chrzescijaństwa na ziemiach szkockich.